Nơi trai làng đi gọi gạo đêm Giao thừa

TPO - Đêm Giao thừa hằng năm, trai tráng làng Phúc Lễ, xã Phúc Hòa (huyện Tân Yên, Bắc Giang) đi gọi gạo trong thôn, rồi nấu xôi chia đều cho mọi người để cầu mong năm mới ấm no.

Ngày Tết, PV Tiền Phong về huyện Tân Yên (Bắc Giang) có dịp gặp ông Ngô Văn Tiệp – Chủ tịch UBND xã Phúc Hòa. Say sưa trò chuyện về lịch sử quê nhà, ông Tiệp bật mí về một tục lạ ở địa phương mà theo ông chủ tịch xã thì trong tỉnh Bắc Giang chưa thấy nơi nào có.

Nhâm nhi chén trà nóng, ông Tiệp nhỏ nhẹ, tục lạ đó là gọi gạo ở thôn Phúc Lễ. Phong tục độc đáo này đã được lưu truyền qua nhiều thế hệ. Theo các cụ già trong làng kể lại, xưa kia, vào tối ngày cuối cùng của tháng Chạp hằng năm, ông trùm trưởng gọi trai tráng mạnh khỏe, mang theo giáo mác, tù và, chiêng trống đến rừng Nghè Am. Trời tối hẳn, ông trùm bắn ống lệnh, thổi tù và, đánh chiêng trống.

Tiền Phong Thanh thiếu niên thôn Phúc Lễ chuẩn bị đi gọi gạo đêm Giao thừa. Ảnh: Nguyễn Thắng 1

Thanh thiếu niên thôn Phúc Lễ chuẩn bị đi gọi gạo đêm Giao thừa. Ảnh: Nguyễn Thắng

Tiếp đó, ông trùm trưởng dẫn đầu đội trai tráng vào làng Phúc Lễ, tới cổng các nhà, ông trùm trưởng gọi vọng vào: “Gạo ơi, gạo ởi, gạo ời. Nắm hương, dúm muối, nấu xôi, gạo à”. Cuối câu, các trai tráng đồng thanh hô “gạo à” thành nhịp vang trong đêm.

Khi nghe tiếng gọi gạo, chủ nhà mở cổng cho bát gạo nếp trắng thơm ngon. Cứ đi, cứ gọi như thế quanh làng xóm đến tảng sáng, đội trai tráng do ông trùm trưởng dẫn đầu lại về Nghè Am.

“Sau đó, các cụ bà ra Nghè Am thổi xôi. Xôi thổi xong chia ra lá chuối, mọi người ăn xôi chấm muối rất hoan hỉ rồi ra về đón xuân mới. Đây là tục lệ riêng có ở Phúc Lễ. Đôi nét văn hóa dân gian nói trên là yếu tố xác định tính cách thượng võ và ưa chuộng văn nghệ của các lớp cư dân Phúc Hòa, góp phần làm giàu kho tàng văn hóa dân gian”, ông Tiệp kể.

Tiền Phong Đoàn thanh niên đến từng nhà trong thôn gọi gạo. Ảnh: Nguyễn Thắng 1

Đoàn thanh niên đến từng nhà trong thôn gọi gạo. Ảnh: Nguyễn Thắng

Một số cụ cao niên trong làng kể rằng, trước đây người dân Phúc Lễ rất nghèo, lại hay bị kẻ gian dòm ngó, vì vậy cứ vào đêm 30 Tết âm lịch, dân làng lại tổ chức gọi gạo để bảo vệ trật tự trị an, cầu mong mọi người trong thôn đoàn kết, đùm bọc nhau, mong một cái Tết ấm cúng, an lành và một năm mới nhiều may mắn.

Người trẻ giữ bản sắc

Theo ông Tiệp, trải qua nhiều biến cố, nhưng tục gọi gạo vẫn được người dân thôn Phúc Lễ duy trì. Trước đây và bây giờ vẫn vậy, tục lệ này được giao cho thanh niên trong thôn chủ trì. Ngày nay, để chuẩn bị cho tục gọi gạo, đoàn viên, thanh niên trong thôn chuẩn bị một vài cái thúng, bên trong có cắm một nén hương, vài ba cây đuốc. Thanh niên có thể mặc áo nâu quần vải hay mặc trang phục của làng. Khi mọi thứ chuẩn bị xong, khoảng 19h hoặc 20h đêm Giao thừa, tục gọi gạo bắt đầu.

Ngay từ chập tối, mọi người đã tập trung tại nhà văn hóa thôn để tham gia tục gọi gạo. Thôn Phúc Lễ đông dân cư, có diện tích rộng nên tới giờ gọi gạo, thanh, thiếu niên chia thành từng đoàn đi tới các chòm xóm trong thôn để đảm bảo gia đình nào cũng được đoàn đi tới và gọi gạo.

Tiền Phong Gọi gạo xong chuẩn bị mang đi nấu xôi. Ảnh: Nguyễn Thắng 1

Gọi gạo xong chuẩn bị mang đi nấu xôi. Ảnh: Nguyễn Thắng

Đoàn đi tới cổng nhà ai thì đều kêu lên hai câu lớn “Gạo ởi gạo ơi - Ăn xôi chấm muối”. Người trong gia đình nghe tiếng đều mang một nắm gạo bỏ vào chiếc thúng, ai cũng vui vẻ.

Đoàn gọi gạo cứ đi cho tới gia đình cuối cùng trong làng thì gánh gạo về đình để cai đám làm lễ. Tại đình thờ thành hoàng làng, ông cai đám thực hiện nghi lễ cúng. Sau khi thực hiện nghi lễ cúng gạo ở đình làng, đoàn gọi gạo tiếp tục gánh gạo về nhà văn hóa để nấu phần gạo này thành xôi, khi nấu không cho gia vị, chỉ là xôi trắng.

Công việc nấu xôi sẽ do những người phụ nữ của làng đảm nhiệm. Khi nấu xong, xôi sẽ lại để vào thúng và gánh ra am để thực hiện nghi lễ cúng tiếp theo. Người cúng ở am được dân làng lựa chọn rất khắt khe, phải là người hiểu rõ về tục gọi gạo, di tích lịch sử và biết bài cúng.

Tiền Phong Người dân thôn Phúc Lễ quây quần bên bếp lửa nấu xôi cùng cầu mong điều tốt đẹp trong năm mới. Ảnh: Nguyễn Thắng 1

Người dân thôn Phúc Lễ quây quần bên bếp lửa nấu xôi cùng cầu mong điều tốt đẹp trong năm mới. Ảnh: Nguyễn Thắng

Nghi lễ ở am kết thúc là lúc người dân trong làng quây quần bên bếp lửa cùng thưởng thức xôi chấm muối và cầu mong ước trong năm mới. Sau đó, mọi người về nhà đón ngày mùng một Tết ở gia đình.

“Phần xôi sẽ được chia đều cho người dân trong làng với mong muốn mọi người, kể cả người nghèo cũng có Tết no ấm và năm mới an lành, may mắn”, ông Tiếp cho hay.