Nguồn viện trợ thu hẹp, Việt Nam nỗ lực duy trì hệ thống ứng phó HIV

Trước diễn biến mới của dịch, Việt Nam đã có nhiều bước tiến quan trọng trong dự phòng và điều trị HIV/AIDS. Đến nay, Việt Nam đã thực hiện hơn 2 triệu lượt xét nghiệm HIV.

Ông Raman Hailevich - Giám đốc quốc gia Chương trình phối hợp của Liên hợp quốc về HIV/AIDS tại Việt Nam. (Ảnh: PV/Vietnam+)

Năm 2025 đánh dấu một cột mốc đặc biệt quan trọng trong hành trình 35 năm Việt Nam ứng phó với HIV/AIDS như hành trình nỗ lực bền bỉ, những trăn trở, hy sinh và cả những thành tựu rất đáng tự hào.

Từ những ngày đầu đối mặt với đại dịch đầy hoang mang và thiếu thốn, đến hôm nay, ngành y tế đã cùng nhau xây dựng được một chương trình phòng, chống HIV/AIDS vững vàng, nhân văn và hiệu quả, được cộng đồng quốc tế ghi nhận.

Ông Nguyễn Lương Tâm - Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế) nhấn mạnh như vậy khi phát biểu tại lễ phát động Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm 2025 do Bộ Y tế tổ chức.

Nhiều chiến lược quan trọng đã được triển khai

Theo ông Tâm, thời gian qua, nhiều chiến lược quan trọng đã được triển khai đồng bộ trong ba thập kỷ rưỡi qua như: Mở rộng dịch vụ xét nghiệm, cung cấp điều trị ARV miễn phí, triển khai điều trị nghiện Methadone, mở rộng PrEP, đa dạng hóa các mô hình tiếp cận nhóm nguy cơ, thúc đẩy chuyển đổi số trong quản lý dịch. Những thành tựu này không chỉ mang ý nghĩa y học mà còn thể hiện sự kiên định của hệ thống chính trị, các ngành, các tổ chức xã hội và chính những người chịu ảnh hưởng bởi HIV.

Trước diễn biến mới của dịch, Việt Nam đã có nhiều bước tiến quan trọng trong dự phòng và điều trị HIV/AIDS. Đến nay, Việt Nam đã thực hiện hơn 2 triệu lượt xét nghiệm HIV, quản lý điều trị ARV cho hơn 176.000 bệnh nhân và duy trì hiệu quả điều trị Methadone cho hơn 46.500 người. Các sáng kiến như cấp phát Methadone nhiều ngày và điều trị dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) được mở rộng, bảo đảm tiếp cận đa dạng nhóm nguy cơ, giúp người có nguy cơ cao giảm tới hơn 90% khả năng nhiễm lây HIV. Đây là một trong những kỹ thuật dự phòng tiên tiến và hiệu quả nhất hiện nay.

Ông Raman Hailevich - Giám đốc quốc gia Chương trình phối hợp của Liên hợp quốc về HIV/AIDS (UNAIDS) tại Việt Nam, cho biết thế giới vẫn đối mặt nhiều thách thức. Năm 2024 có 1,3 triệu ca nhiễm HIV mới, vượt xa mục tiêu toàn cầu. Khoảng 630.000 người tử vong do AIDS, con số dù giảm một nửa so với năm 2010 nhưng vẫn "không thể chấp nhận." Hiện 77% người sống chung với HIV được điều trị ARV và 73% đạt ức chế virus, song tiến độ này chưa đủ để thế giới chấm dứt AIDS vào năm 2030.

“Nhìn lại 35 năm hành trình ứng phó HIV của Việt Nam, có thể thấy rõ vai trò then chốt của sự lãnh đạo chính trị mạnh mẽ và việc kiên trì áp dụng các phương pháp dựa trên bằng chứng, toàn diện, lấy con người làm trung tâm. Đây là nền tảng của những thành tựu nổi bật mà Việt Nam đã đạt được trong kiểm soát dịch HIV cho đến nay,” ông Raman Hailevich nhấn mạnh.

Ông Raman Hailevich cũng cảnh báo nguồn tài trợ quốc tế suy giảm mạnh đe dọa các dịch vụ thiết yếu như tìm kiếm ca bệnh, PrEP và ARV bậc hai. Việt Nam có nguồn lực nội địa tương đối ổn định vẫn cần đẩy nhanh lộ trình tự chủ hoàn toàn vào năm 2029.

Nỗ lực ứng phó

Theo Cục Phòng bệnh, tình hình lây nhiễm HIV tại Việt Nam tiếp tục phức tạp, với 13.351 trường hợp mắc mới được ghi nhận, 1.905 ca tử vong trong năm 2024.

Thực tế cho thấy, hình thái lây nhiễm HIV từ năm 2010 đến nay có sự thay đổi rõ rệt. Trong số người nhiễm HIV mới phát hiện, tỷ lệ nhiễm HIV qua đường máu giảm, còn tỷ lệ nhiễm HIV qua đường tình dục trở thành đường lây chính.

Số ca HIV phát hiện mới hàng năm tương đương nhau, song có tới 68% ca HIV mới được phát hiện tại đồng bằng sông Cửu Long, Đông Nam Bộ và Thành phố Hồ Chí Minh. Ngoài ra, xu hướng lây nhiễm ở các tỉnh không phải trọng điểm cũng bắt đầu tăng, kèm theo các hành vi nguy cơ phức tạp như sử dụng ma túy tổng hợp và quan hệ tình dục tập thể. Đặc điểm của các tỉnh có tỷ lệ nhiễm mới tăng là nằm ở khu vực HIV lây lan nhanh trong nhóm MSM (quan hệ đồng tính nam).

Tiến sỹ Đoàn Thị Thùy Linh - Phó Trưởng Phòng Kiểm soát HIV và các bệnh truyền nhiễm mạn tính (Cục Phòng bệnh), cho hay kết quả triển khai mục tiêu Chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030, Việt Nam chưa đạt các chỉ tiêu 95-95-95. Các mục tiêu trên đó là 95% người nhiễm HIV biết tình trạng nhiễm HIV của mình; 95% người chẩn đoán nhiễm HIV được điều trị bằng thuốc ARV; 95% người điều trị bằng thuốc ARV đạt tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế. Hai mục tiêu đầu Việt Nam mới chỉ đạt 87% và 79%.

Công tác điều trị dự phòng gặp nhiều khó khăn khi các dự án cắt giảm nguồn viện trợ cho thuốc điều trị dự phòng PrEP, trong khi bảo hiểm y tế chưa chi trả cho nguồn thuốc này.

Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong công tác phòng, chống HIV/AIDS trong suốt 35 năm qua. Tuy nhiên, nguồn lực đầu tư trong nước so với nhu cầu thực tế vẫn còn khoảng cách xa, nguồn lực trong nước chưa đáp ứng đủ nhu cầu để thực hiện mục tiêu chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030.

Ông Raman Hailevich cho biết trong năm 2024, UNAIDS và Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã phối hợp với VADP tiến hành đánh giá giữa kỳ Chiến lược quốc gia chấm dứt AIDS vào năm 2030 của Việt Nam. Các ước tính của cho thấy, trong giai đoạn 2004-2024, các nỗ lực dự phòng HIV tại Việt Nam đã ngăn chặn hơn 1,2 triệu ca nhiễm và gần 320.000 ca tử vong liên quan đến AIDS.

Trong giai đoạn 2021-2024, PEPFAR, Quỹ Toàn cầu, Liên hợp quốc và các đối tác phát triển đã cung cấp 208,5 triệu USD hỗ trợ ứng phó HIV tại Việt Nam.

Khi các nguồn hỗ trợ cắt giảm, Việt Nam đang nỗ lực duy trì hệ thống ứng phó HIV nhờ nguồn tài chính trong nước ổn định cho điều trị ARV và điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện (MAT). Tuy nhiên, một số dịch vụ thiết yếu vẫn phụ thuộc nhiều vào viện trợ quốc tế như tìm kiếm ca nhiễm HIV, PrEP, thuốc ARV bậc hai và các hoạt động dự phòng do các tổ chức cộng đồng (CBO) triển khai là thách thức đặt ra với Việt Nam.

Trước những diễn biến phức tạp của dịch HIV, chủ đề “Đoàn kết là sức mạnh - Chung tay chấm dứt dịch bệnh AIDS” nhấn mạnh vai trò cộng đồng trong cuộc chiến này.

Đại diện Bộ Y tế và UNAIDS cùng nhấn mạnh vai trò then chốt của truyền thông. Chỉ khi mọi người đều hiểu về dịch và được tiếp cận dịch vụ, Việt Nam mới tiến gần mục tiêu chấm dứt AIDS vào năm 2030./.