Nghề quản rắn hổ mang chúa

Hơn 30 rắn hổ mang chúa, mỗi con nặng trên 10 kg đang được Trại rắn Đồng Tâm nuôi dưỡng phục vụ bảo tồn, bào chế dược liệu và du lịch.

Khu vực chuồng nuôi rắn hổ mang chúa nằm ở phía sau Trại rắn Đồng Tâm, khách dễ dàng nhận ra từ xa với dòng biển cảnh báo: "Rắn độc nguy hiểm xin đừng chạm vào lưới". Bầy rắn 120 con được đánh số theo thứ tự từng con, trong đó có 30 con đã trên 10 năm tuổi, dài từ 3-4 m, đạt trọng lượng 10-16 kg.

Cầm trên tay chiếc móc dài cùng xô chứa rắn nước, bông súng làm mồi, đại úy Lương Minh Hải, người chuyên phụ trách đàn rắn hổ mang chúa đi quanh gõ vào từng lồng sắt. Đang thời điểm cận Tết trời trở lạnh rắn biếng ăn, chỉ trốn vào hang trú ít di chuyển nhưng khi nghe tiếng động vẫn ngóc đầu theo dõi từng cử chỉ của người quản rắn.

Đại úy Lương Minh Hải dùng rắn nước cho rắn hổ mang chúa ăn. Ảnh: Hoàng Nam

Hơn 25 năm là chuyên gia tại trại, đại úy Hải vẫn không khỏi đề phòng khi cầm xâu chìa khóa đến trước lồng rắn hổ mang chúa số 1. Cửa lồng nhốt con rắn này cũng được thiết kế nhỏ hơn các lồng khác vì lý do an toàn. Thoáng thấy con mồi được đưa vào chuồng, đang nằm thu lu trong hốc đá hổ mang chúa vươn mình đớp mồi trong tích tắc.

Thông thường, những con rắn khác sau khi đớp sẽ giữ mồi trong miệng để nuốt dần, người quản rắn sẽ tranh thủ thời điểm này vệ sinh chuồng trại. Tuy nhiên, khi anh Hải với tay dùng cây gắp thu dọn da rắn còn sót lại bên trong lồng, rắn chúa lập tức nhả mồi, lao về phía trước tấn công nhưng đã bị anh đẩy cửa lồng ngăn lại.

"Nguyên tắc hàng đầu là cẩn thận, tỉ mỉ và phản xạ nhanh vì bên trong chuồng khá tối khó quan sát, hổ mang chúa là loại rất nhanh nếu không cẩn thận rất dễ bị cắn", đại úy Hải nói và cho biết không phải ngẫu nhiên mà hổ mang chúa được xếp vào danh sách một trong các loài rắn nguy hiểm nhất hành tinh. Ước tính, mỗi cú đớp của hổ mang chúa sẽ tiêm lượng nọc độc khoảng 7ml, đủ giết chết một người trưởng thành trong 15 phút. Vì vậy, nghề quản rắn hổ mang chúa cũng được người khác gọi đùa là nghề... làm bạn với "thần chết".

Quê gốc Vĩnh Long vốn không xa lạ với nhiều loài rắn, thế nhưng anh Hải chia sẻ những ngày đầu vào trại làm việc dù đứng cách xa chuồng vài mét nhưng chỉ nghe tiếng rắn khè đã rụng rời chân tay. Lâu dần được những đồng nghiệp lâu năm hướng dẫn, anh dần nhận ra chúng không đáng sợ như nhiều người nghĩ. Các loài rắn chỉ tấn công khi bị đe dọa, lúc ấp trứng hoặc do bản năng tham mồi.

Người chăm sóc khi hiểu rõ tập tính từng loài sẽ có cách ứng phó an toàn. Chẳng hạn rắn hổ mang khi tấn công theo hướng mổ từ trên xuống nên khi tiếp xúc chỉ cần mang ủng dài là đảm bảo an toàn. Tuy nhiên, hổ mang chúa tốc độ cực nhanh và có thể cất đầu cao ngang bằng thân người. Mỗi lần lấy nọc độc định kỳ, nhân viên cần đến 5 người để giữ rắn an toàn.

Hổ mang chúa hơn 10 kg đang nuốt con mồi. Ảnh: Hoàng Nam

Trại hiện có hơn 700 con rắn các loại, trong đó phân nửa là hổ mang chúa và hổ mang nhưng đội chăm sóc chỉ vỏn vẹn hai người.

Sáng sớm, nhân viên sẽ tiến hành vệ sinh chuồng trại, theo dõi điều kiện sức khỏe từng con. Con nào bị viêm da phải bỏ vào bao đem phơi nắng, sưng răng phải dùng thuốc điều trị để rắn không bỏ ăn. Để rắn mau lớn, bình quân 6 tháng trại sẽ cho uống thuốc xổ giun một lần. Nếu chăm sóc đảm bảo, mỗi tháng rắn đều lột da, tùy theo trọng lượng càng nặng quá trình lột da càng ít đi. Người chăm sóc rắn nhìn vào hình dáng bộ da nguyên vẹn hay bị rách rời có thể đánh giá tình trạng sức khỏe từng con. Thức ăn của hổ mang chúa là các loại rắn khác được trại mua cấp đông để rắn ăn dần, mỗi tuần đàn rắn được cho ăn hai lần.

Rắn sau khi ăn khoảng 3 ngày sẽ tiêu hóa, đặc tính của chúng là đi vệ sinh trong máng nước nên việc dọn dẹp khá vất vả.

Mỗi năm hổ mang chúa đẻ một lần, mùa sinh sản của rắn vào tháng 3 đến tháng 4. Thời điểm này rắn bỏ hoặc ăn ít, hoạt động liên tục trong chuồng, rắn đực và rắn cái sẽ được bỏ chung lồng ghép đôi. Tuy nhiên, do đây là loại ăn thịt đồng loại khi đói, nên sau khi phối giống khoảng ba hôm trại sẽ cách ly rắn bố mẹ.

Hổ mang chúa bình quân đẻ mỗi lần 10-20 trứng, những con đạt trọng lượng từ 5 kg trở lên mỗi lần đẻ khoảng 40-50 trứng. Tùy theo thể trạng rắn mẹ khỏe mạnh có thể vỗ béo chăm sóc để sang năm đẻ lứa khác. Nếu rắn mẹ sức khỏe không đảm bảo sẽ không cho phối giống. Sau khi rắn đẻ, nhân viên lấy trứng vùi trong cát điều chỉnh nhiệt độ, độ ẩm phù hợp, sau 2-3 tháng trứng nở với tỷ lệ khoảng 75%.

Ngoài số lượng rắn hổ mang chúa do đơn vị nhân nuôi, nơi này còn là "trại tị nạn" của nhiều con rắn hổ mang chúa nổi tiếng được đơn vị chức năng giải cứu đưa vào lẫn người dân giao nộp. Tại khu vực nhà trưng bày, nhiều du khách sẽ thường xuyên được chiêm ngưỡng tiêu bản của con rắn hổ mang chúa trên 20 năm tuổi, nặng 27 kg. Đây là con rắn do người dân tặng cho đơn vị nhiều năm trước và là hổ mang chúa giữ nhiều kỷ lục sống lâu nhất, nặng nhất nhất tại trại, bởi tuổi thọ trung bình của loài này chỉ khoảng 17 năm.

Cách chuồng rắn hổ mang chúa số 1 khoảng 5 m, hổ mang chúa chuồng số 6 cũng khá nổi tiếng một thời. 11 năm trước, con rắn này được người dân tại Đồng Tháp bắt được khi đi lạc vào nhà kho. Thời điểm đó rắn nặng khoảng 6 kg, dài 3 m và bị người dân dùng dây kẽm xiên qua miệng để tránh bị cắn. Sau nhiều năm ở tại trại với chế độ chăm sóc đặc biệt, hiện rắn khỏe mạnh, tăng trọng lượng.

Trung tâm Nuôi trồng nghiên cứu chế biến dược liệu, Cục Hậu cần Quân khu 9 (trại rắn Đồng Tâm) được thành lập 48 năm trước, rộng 12 ha. Ngoài khu vực nuôi, bảo tồn 40 loài rắn, nơi đây còn có bảo tàng rắn, vườn thú, vườn du lịch sinh thái. Ngoài nuôi rắn lấy nọc độc, mỗi năm đơn vị còn cấp cứu khoảng 1.500 ca bị rắn độc cắn từ khắp cả nước lẫn Campuchia, Lào. Mỗi năm trại còn đón trên 200.000 lượt khách đến tham quan, học tập và nghiên cứu.

Hoàng Nam