Mối tình kỳ lạ vua Lê Uy Mục và nữ tì gây chấn động sử Việt

Bà chính là Lê Thị Thanh (chưa rõ năm sinh, năm mất) quê ở xã Sa Lung, châu Minh Linh, nay thuộc huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị.

Về người phụ nữ có số phận đặc biệt này, sách Đại Việt thông sử có chép rằng: “Bà phi họ Lê, người xã Sa Lung, châu Minh Linh, vì gia đình mắc tội bị sung làm nô tì. Khi vua Uy Mục còn ở nơi dành cho hoàng tử, theo học thầy dạy, bà cũng đến đó. Vua trông thấy, đem lòng yêu. Khi lên ngôi, vua liền đón vào cung. Bà gần như độc chiếm tình yêu của vua, được phong làm vương phi”.

Tư liệu tại Trung tâm Bảo tồn Di tích - Danh thắng tỉnh Quảng Trị cũng ghi nhận câu chuyện này. Tuy nhiên khác với ghi chép trong Đại Việt thông sử, truyền tụng tại địa phương cho biết bà phi họ Lê không phải vì gia đình mắc tội mà bị bắt làm nô tì, mà trước khi đi khai khẩn vùng đất mới ở Minh Linh (Quảng Trị ngày nay), người cậu đã gửi bà vào cung phủ để làm người hầu hạ.

Chuyện cũng được sách Ô Châu cận lục chép lại: "Bà phi họ Lê quê ở xã Sa Lung, châu Minh Linh, vốn là con gái hầu hạ trong cung, lúc Mẫn Lệ Vương (Lê Uy Mục) còn ở nơi dành cho hoàng tử, theo học vương phó, bà cũng đến học ở đây. Vương thấy bà làm vừa ý, hai người trở nên quyến luyến nhau".

Sau khi lên ngôi, vua Lê Uy Mục đã rước bà vào hậu cung. Vốn là người xinh đẹp, nết na, bà được vua yêu quý hơn cả, phong làm vương phi.

Anh và em trai bà cũng được ban tước hiệu. Triều đình giao cho gia đình bà nhiệm vụ khai phá thêm những vùng đất hoang, chiêu mộ dân chúng, lập nên nhiều làng xã, kéo dài từ vùng Sen Thủy (Quảng Bình) đến vùng Hạ Bạn (Gio Linh, Quảng Trị ngày nay).

Theo sách Ô Châu cận lục, nhờ gia đình có công lao to lớn trong việc khai khẩn lập ấp, nên sau khi qua đời, người dân nhớ tới công lao của anh em bà, đã lập miếu thờ ở nhiều nơi. Trải qua hàng thế kỷ, tất cả gần như bị tàn phá, chỉ còn ngôi miếu chính thờ bà tại làng Sa Trung của huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị. Hàng năm, nhân dân trong vùng tổ chức tế lễ vương phi họ Lê tại miếu bà vào ngày 27/3 âm lịch.