Hai thập niên dịch sử thi Tây Nguyên
Ông A Jar trong 20 năm dịch trên 35 bài sử thi Tây Nguyên với mong muốn giữ lại tinh hoa, nét văn hóa đang dần mai một cho con cháu đời sau.
Ngày gần Tết, trong khi mọi người trang hoàng, dọn dẹp nhà cửa chuẩn bị đón năm mới, ông A Jar vẫn chăm chú ngồi trước máy tính nghe những đoạn băng ghi âm, rồi ghi chép. Thỉnh thoảng người đàn ông Xê Đăng đăm chiêu suy nghĩ, lục lọi, lần giở những trang sách cũ trên mặt bàn, rồi mỉm cười tỏ vẻ hài lòng.
"Tôi cố gắng chuyển tải những câu chuyện ý nghĩa về dân tộc mình cho thế hệ trẻ", ông A Jar nói. Là người dân tộc Xơ Đăng, song từ thời tiểu học, ông đã biết nói tiếng Ba Na. Lớn lên, "dịch giả" mới tiếp cận vốn từ người vợ Ba Na.
Càng đọc, ngâm cứu sử thi của dân tộc mình, ông chợt nhận ra có nhiều câu chuyện mang ý nghĩa răn dạy, giáo dục như Ti jang kang rơ-kai, nghĩa Tay làm miệng mới có ăn. Ý tưởng dịch sử thi sang tiếng Việt được hình thành khi ông làm hội thẩm nhân dân.
Sử thi Tây Nguyên kết hợp nhiều thủ pháp nghệ thuật giữa nói vần, ca dao, tập trung dạy con cho người đạo đức để sống tốt với nhau, chăm chỉ trong, biết quý trọng người giỏi...
Năm 2000, ông A Jar trở thành dịch giả chuyên nghiệp khi tham gia vào Dự án "Điều tra, sưu tầm, bảo quản, biên dịch, xuất bản kho tàng sử thi Tây Nguyên" do Viện Khoa học Xã hội Việt Nam thực hiện.
Sau khi nghe nghệ nhân hát kể sử thi, ông A Jar ghi âm lại, rồi phiên âm và phiên dịch. Ban đầu ông phải viết bằng tay, mất nhiều thời gian. Một năm ông chỉ gỡ băng ghi âm, dịch được 3 bộ sử thi, mỗi bộ từ 400 đến 700 trang.
Khi có máy tính, một năm ông có thể dịch được 4 bộ sử thi. Gặp những câu, từ khó hiểu, A Jar phải đạp xe hàng chục km, vào các thôn làng vùng sâu, gặp người hát kể để hỏi cho rõ nghĩa.
Năm 2005, Dự án "Điều tra, sưu tầm, bảo quản, biên dịch, xuất bản kho tàng sử thi Tây Nguyên" kết thúc, ông A Jar tiếp tục phiên âm, dịch các bài sử thi với tiến sĩ Nguyễn Tiến Dũng, giảng viên cao cấp trường Đại học Sư phạm TP HCM.
Sau hàng chục năm, già A Jar đã dịch trên 35 bộ sử thi của người Ba Na và trên 10 bộ sử thi của người Xê Đăng. Ngoài ra, ông đã sưu tầm, phiên dịch và bản các sách về truyện cổ người Ba Na, Xơ Đăng ở Kon Tum; Trò chơi dân gian của người Xơ Đăng; Lời nói vần của người J'rai ở Kon Tum; Câu đố Ba Na... và chuẩn bị xuất bản các đầu sách khác về văn hóa dân gian.
Trong kho tàng văn hóa người Tây Nguyên, ông A Jar ấn tượng với bộ sử thi Dăm Giông vì công trình thể hiện đầy đủ cuộc sống của người dân Ba Na và những câu nói tôn trọng những người có học, có đạo đức như Người tài giỏi thì ngồi trên ghế, người dốt thì ngồi dưới sàn, người lười biếng thì ngồi dưới đất...
Những năm gần đây, ông A Jar tiếc nuối khi lớp trẻ không còn mặn mà với sử thi của dân tộc mình. Hàng chục năm trước, mỗi làng có hàng chục người biết hát kể nay chỉ còn vài người. Tuy nhiên, vì đam mê văn hóa dân gian, già A Jar đi đâu cũng có cuốn sổ nhỏ để khi nghe được những câu nói vần, ca dao, truyện cổ tích....
Ông Đinh Su Giang, Chủ tịch Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Kon Tum, đánh giá cao những công trình, tác phẩm của già A Jar và hy vọng các trường dân tộc nội trú, dân tộc phổ thông trên địa bàn tỉnh Kon Tum sẽ đưa những tác phẩm của già A Jar vào các hoạt động ngoại khóa về văn học nghệ thuật để cho học sinh hiểu thêm văn hóa của dân tộc mình.
Trần Hóa
'Chiếc khiên' bảo vệ nền tảng tư tưởng từ xa
13:00 27/10/2025Với lợi thế được đào tạo bài bản ở các nước tiên tiến, có kinh nghiệm thực tiễn, làm việc trong môi trường khoa học - công nghệ phát triển cao, đặc biệt có quan hệ sâu rộng ở nước sở tại cũng như trên thế giới, trí thức kiều bào ở nước ngoài là lực lượng quan trọng và cần được chăm sóc đặc biệt, trở thành “chiếc khiên” bảo vệ nền tư tưởng của Đảng.
Cầm 7 sổ đỏ được phường cấp, cụ ông mừng vui ra mặt
09:45 27/10/2025Một phường ở Đà Nẵng tổ chức trao 24 giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền trên đất cho người dân sau khi thực hiện mô hình chính quyền 2 cấp, người dân phấn khởi.
Bắt hai kẻ dùng súng tự chế bắn vỡ kính ô tô trên cao tốc Hải Phòng - Hạ Long
23:00 26/10/2025Ngày 23/9, Công an tỉnh Quảng Ninh thông tin kết quả điều tra vụ việc nhiều ô tô di chuyển trên cao tốc Hải Phòng - Hạ Long bị bắn vỡ kính, đe dọa nghiêm trọng an toàn giao thông. Theo đó, Phòng Cảnh sát hình sự Công an tỉnh đã bắt giữ 2 đối tượng có hành vi “Tàng trữ, sử dụng trái phép vũ khí quân dụng dạng súng hơi tự chế” bắn vào nhiều ô tô đang lưu thông trên tuyến cao tốc Hải Phòng - Hạ Long. Trước đó, vào khoảng 22h ngày 14/9, trên mạng xã...
Phát động cuộc thi tìm hiểu pháp luật về sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả
23:00 26/10/2025Cuộc thi nhằm tuyên truyền về pháp luật sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả tới người dân, đặc biệt là giới trẻ, với thông điệp “Tiết kiệm điện thành thói quen.”
Khoảnh khắc bảo vệ chung cư lao xuống dòng nước xiết cứu 2 mẹ con ở Đà Nẵng
23:00 26/10/2025Một người phụ nữ chở con nhỏ bị nước lũ cuốn ngã xe giữa đường ngập ở Đà Nẵng. Giữa thời điểm sinh tử, bảo vệ chung cư gần đó đã kịp thời lao xuống cứu hai mẹ con thoát khỏi dòng nước xiết.
Cảnh báo nguy cơ bị lừa khi mua bán vé ‘Hạ Long Concert 2025’
23:00 26/10/2025Công an tỉnh Quảng Ninh cho hay đã phát hiện một số người dùng nhiều căn cước công dân để đăng ký nhận vé mời “Hạ Long Concert 2025”, sau đó rao bán trên mạng xã hội nhằm trục lợi.
Quân khu 5 đón nhận Huân chương Hồ Chí Minh, mãi xứng đáng với truyền thống anh hùng
13:45 26/10/2025Đà Nẵng - Quân khu 5 đón nhận Huân chương Hồ Chí Minh, khẳng định bản lĩnh “Bộ đội Cụ Hồ” thời kỳ mới.
Nuốt gần 100 viên nam châm nhỏ, bé trai 13 tuổi phải cắt ruột để cứu mạng
07:45 26/10/2025Một cậu bé 13 tuổi ở New Zealand vừa phải trải qua ca phẫu thuật khẩn cấp sau khi nuốt gần 100 viên nam châm nhỏ, trò 'thí nghiệm vui' tưởng vô hại nhưng suýt cướp đi mạng sống của em.
Một trường bất ngờ tăng điểm chuẩn sau khi công bố
20:00 24/10/2025Gần 18h ngày 23/8, Đại học Thủ Đô Hà Nội bất ngờ công bố điểm trúng tuyển theo phương thức xét điểm thi tốt nghiệp THPT đối với thí sinh sử dụng tổ hợp C00 để xét tuyển vào 10 ngành. Mức điểm của những ngành này dao động từ 25,41-28,13. Điều đáng chú ý là từ trước đó, vào 9h cùng ngày, trường đã công bố điểm chuẩn của 10 ngành này với mức từ 24,66-27,38. Như vậy, điểm chuẩn mới đã tăng 0,75 so với thông báo cũ. Độc giả có thể so sánh mức điểm...
