Giải phóng tư duy lựa chọn ngành nghề trước những định kiến

Việc lựa chọn ngành nghề bị chi phối bởi những định kiến về giới, danh tiếng, thu nhập hay điểm chuẩn không chỉ ảnh hưởng đến tương lai cá nhân mà còn lãng phí nguồn lực xã hội.

Một số học sinh, phụ huynh đặt nặng yếu tố thu nhập, phân biệt ngành nào dễ giàu mới đáng học nên đổ xô vào các ngành “hot”. Tuy vậy, trên thực tế, ngành nghề nào cũng có nhu cầu nhân sự và ngành “hot” thường tính cạnh tranh rất cao, chưa kể nguy cơ bão hòa nếu nguồn nhân lực - lượng cầu vượt quá lượng cung.

Giải phóng tư duy chọn nghề trước những định kiến

Phụ huynh cần đồng hành, lắng nghe, tôn trọng quyết định của con em mình, không áp đặt độc đoán. (Nguồn: phunuonline)

More from WVR

Giải thưởng Nhân tài Đất Việt 2025: Tôn vinh tài năng - Khơi nguồn sáng tạo Giải thưởng Nhân tài Đất Việt 2025: Tôn vinh tài năng - Khơi nguồn sáng tạo

Lối mòn định kiến, ngõ cụt ước mơ

Tác động của văn hóa Á Đông truyền thống trong phân chia vai trò giới cũng khiến một số phụ huynh, học sinh có những định kiến về giới khi chọn ngành, chọn nghề.

Nhiều bạn trẻ đã từ bỏ ước mơ về ngành học vì lo sợ áp lực giới tính trong thời gian học, cũng như quá trình tìm việc sau này.

Kỳ thực, các nhà nghiên cứu tâm lý học phát triển và khoa học thần kinh khẳng định năng lực nghề nghiệp không phân biệt giới, mà do định hướng xã hội.

Một định kiến khác, chính là xu hướng chọn trường danh giá, thay vì ngành học phù hợp sở trường, đam mê. Nhiều em chọn ngành trái sở thích chỉ vì muốn vào trường “top”.

Lấy tên trường làm thước đo thành công là một cách hiểu sai về thương hiệu giáo dục. Điều này xuất phát từ tâm lý sính danh tiếng, hiệu ứng truyền thông về những bảng xếp hạng các cơ sở giáo dục đại học.

Tương tự, cũng vì nặng về chữ danh, nhiều phụ huynh, học sinh xem thường ngành lấy điểm thấp, không dám chọn, dù có năng lực phù hợp.

Việc đồng nhất điểm chuẩn với giá trị ngành nghề, mặc định ngành điểm thấp là ngành tệ sẽ khiến học sinh tự giới hạn lựa chọn, dẫn đến việc bỏ lỡ những ngành học phù hợp năng lực, sở thích, nhu cầu nhân lực trong tương lai.

Quan niệm bảo thủ cho rằng, cha mẹ biết rõ hơn con cái, thiếu niềm tin vào thế hệ trẻ, lo sợ truyền thống gia đình bị mai một đã khiến cho nhiều ông bố bà mẹ yêu cầu con trẻ phải nối nghiệp gia đình. "Ép dầu ép mỡ, ai nỡ ép nghề", để rồi, nhiều sinh viên đã nghỉ học giữa chừng vì không có hứng thú với ngành học.

Tư duy trọng bằng cấp cũng khiến nhiều bạn không mặn mà với cao đẳng nghề. Trong khi các nước phát triển coi trọng việc học nghề, thì ở Việt Nam, học nghề lại bị coi là thua cuộc, thất bại?

Và hiện thực phũ phàng "người người đại học, nhà nhà đại học" nhưng rồi vẫn khó tìm việc với tấm bằng cử nhân đang đặt dấu hỏi lớn trong việc lựa chọn con đường bước vào thị trường lao động của các bạn trẻ hiện nay.

Biết mình biết nghề, trăm trận trăm thắng

Sai một ly, đi một dặm. Chọn ngành không phù hợp khiến nhiều bạn chán học, bỏ học. Không chỉ mất niềm tin vào bản thân, các em còn cảm thấy khó khăn trong việc định danh nghề nghiệp, đến khi học xong, lại làm trái ngành trái nghề.

Nhìn từ góc độ toàn cảnh xã hội, định kiến ngành nghề sẽ dẫn đến việc học sai ngành sai nghề. Hệ quả là tình trạng ngành thiếu ngành thừa, lãng phí nguồn nhân lực, gia tăng tình trạng thất nghiệp dù có bằng đại học.

Chọn nghề là hành trình cá nhân, có ý nghĩa quyết định cuộc đời mỗi người. Tương lai không dành cho người đi theo lối mòn định kiến. Chúng ta phải hiểu rõ chính mình, bằng cách thẳng thắn trả lời những câu hỏi: “muốn gì?”, “giỏi gì?”, “sống vì giá trị nào?” thông qua việc sử dụng các công cụ trắc nghiệm nghề nghiệp khoa học.

Chẳng hạn như trắc nghiệm Holland giúp xác định nhóm ngành nghề theo sở thích, môi trường làm việc ưa thích, hay trắc nghiệm MBTI giúp nhận biết kiểu tính cách và từ đó lựa chọn môi trường công việc phù hợp. Hoặc trắc nghiệm Big Five (OCEAN) giúp đánh giá sâu sắc về đặc điểm tâm lý cá nhân, còn trắc nghiệm Enneagram giúp phân tích động lực nội tại, giá trị cá nhân.

Bên cạnh các bài trắc nghiệm, chúng ta cần tham khảo thông tin đa chiều, lắng nghe ý kiến không chỉ từ phụ huynh, giáo viên, mà cả từ chuyên gia tư vấn nghề nghiệp, cựu sinh viên và những người đang làm trong ngành. Chúng ta cũng cần tìm hiểu thị trường lao động hiện tại, dự báo tương lai thông qua các báo cáo ngành nghề, hoặc dữ liệu từ các sàn tuyển dụng.

Và nếu được, hãy thử trải nghiệm thực tế bằng cách tham quan doanh nghiệp, tham gia hoạt động trải nghiệm nghề, thực tập ngắn ngày hoặc các buổi chia sẻ từ người trong ngành.