Dừng lễ hội chọi trâu hay không, cộng đồng là người quyết định

Trong những năm gần đây, nhiều người dân và nhà nghiên cứu văn hóa tỏ ý lo ngại về tính bạo lực và sự biến tướng thể hiện ở các lễ hội chọi trâu. Quan điểm nên ngừng tổ chức chọi trâu trên toàn quốc một lần nữa được đưa ra bàn luận vào mùa xuân 2025 khi lễ hội này được tổ chức ở một vài địa phương.

“Thay vì bỏ, cần bảo vệ giá trị cốt lõi của lễ hội”

Trả lời Báo điện tử VTC News về đề xuất ngừng tổ chức chọi trâu, TS Lê Thị Thu Hiền, Cục trưởng Cục Di sản Văn hóa, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTTDL) nói: “Trong khuôn khổ pháp luật cho phép, không nên đặt vấn đề cấm một lễ hội truyền thống nào đó chỉ vì có các hiện tượng đi kèm. Việc xử lý các vấn đề liên quan đến lễ hội truyền thống là quá trình tuyên truyền nâng cao ‘dân trí’, ‘quan trí’, chất lượng truyền thông và vận động quần chúng lâu dài”.

TS Thu Hiền cho biết, tục chọi trâu ở nước ta có lịch sử lâu đời và được cộng đồng thực hành ở nhiều nơi, từ ven biển (Đồ Sơn) cho tới trung du (Lập Thạch, Vĩnh Phúc), từ sau khi vua Lý Thái Tông ban hành “Chiếu định phép chọi trâu về mùa xuân” năm 1048. Tục chọi trâu ở Đồ Sơn gắn với tín ngưỡng thờ thành hoàng làng của cả tổng Đồ Sơn là “Điểm Tước thần vương”, vị thượng đẳng thần bảo trợ người dân trước thiên tai và trong mỗi chuyến ra khơi.

Đối với cư dân biển Đồ Sơn, chọi trâu là sinh hoạt văn hoá tâm linh quan trọng vì hình ảnh “đôi trâu chọi nhau dưới ánh trăng bạc” trong truyền thuyết liên quan đến sự vận động của mặt trăng hay quy trình lên xuống của thuỷ triều –yếu tố hết sức quan trọng với người dân miền biển, sống dựa vào biển.

Đôi sừng trâu cũng là hình tượng của mặt trăng khuyết, gắn với thần Độc Cước mà dân miền biển vẫn tôn thờ. Từ khi ra đời cho đến nay, chọi trâu Đồ Sơn luôn có sức sống mạnh mẽ trong cộng đồng dân cư, thể hiện bản sắc văn hoá cộng đồng, tinh thần cùng thể chất đặc biệt của người dân miền biển, hàng ngày bám biển để mưu sinh. Lễ hội thể hiện sự giao thoa giữa yếu tố văn hóa nông nghiệp đồng bằng với văn hóa cư dân ven biển; gắn việc thờ cúng thủy thần với nghi lễ chọi và hiến sinh trâu được thực hành, trao truyền đến ngày nay.

Với các giá trị nêu trên, năm 2012, Lễ hội Chọi trâu Đồ Sơn trở thành Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

“Với di sản văn hóa phi vật thể, cộng đồng là người quyết định sự tồn tại của nó, bởi chính họ là người nhận thức đầy đủ nhất về bản sắc văn hoá, giá trị của di sản mà mình đang nắm giữ”, Cục trưởng nói và phân tích thêm, Lễ hội Chọi trâu Đồ Sơn mang giá trị văn hoá và tâm linh, đã được cộng đồng cư dân Đồ Sơn, Hải Phòng thực hành, bảo vệ, phát huy hàng nghìn năm nay; điều đó thể hiện sức sống và sự tồn tại vững bền của di sản trong cộng đồng.

Ông Phạm Hoàng Tuấn, Phó Chủ tịch UBND quận Đồ Sơn (Hải Phòng) có chung quan điểm này khi khẳng định Lễ hội Chọi trâu Đồ Sơn là di sản của nhân dân và nhấn mạnh: “Người làm nên lễ hội là nhân dân và nếu bỏ lễ hội thì đó cũng phải là ý kiến của nhân dân. Việc đặt ra vấn đề bỏ hay không bỏ lễ hội theo tôi không phù hợp. Chúng ta nên đặt vấn đề có giải pháp nào để duy trì, bảo tồn, phát huy giá trị của lễ hội”.

Ông Tuấn nói, ai đã về Đồ Sơn và tham gia lễ hội sẽ thấy người dân tôn thờ, gọi trâu bằng “ông”. Những trâu đoạt giải được dân làng làm lễ hiến sinh dâng Thành Hoàng làng cầu sức khoẻ, bình an, may mắn. Điều này cho thấy vị trí quan trọng của Lễ hội Chọi trâu đối với đời sống văn hóa, tâm linh của cộng đồng cư dân địa phương.

“Có hiện tượng làm sai lệch nội dung di sản”

Về thực tế diễn ra ở một số lễ hội chọi trâu gần đây, Cục trưởng Cục Di sản Văn hóa nhìn nhận: “Trong thực tế, đã có hiện tượng lợi dụng thực hành di sản, làm sai lệch nội dung di sản văn hóa phi vật thể Lễ hội Chọi trâu Đồ Sơn. Việc tổ chức lễ hội những năm qua có một số bất cập, để xảy ra một số sự cố, tạo dư luận không tốt trong xã hội.

Nhiều hoạt động truyền thông, khuếch trương lễ hội của địa phương nhằm thu hút khách du lịch khiến cho việc đánh giá bản chất của lễ hội có phần xa rời thực tế, làm du khách hiểu chưa đúng, chưa hết các giá trị của Lễ hội Chọi trâu”.

TS Lê Thị Thu Hiền khẳng định, Luật Di sản văn hóa nghiêm cấm hành vi lợi dụng hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa để kích động bạo lực, phá hoại thuần phong mỹ tục... Ngay trong hồ sơ khoa học đề nghị đưa Lễ hội Chọi trâu Đồ Sơn vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đã có cam kết bảo vệ di sản bằng cách giải quyết mối quan hệ giữa văn hóa và kinh tế, tránh khuynh hướng thương mại hóa làm sai lệch bản chất lễ hội, tăng cường tuyên truyền, quảng bá về giá trị lịch sử, văn hóa và khoa học của lễ hội.

Cục trưởng Cục Di sản văn hóa cho biết, các đơn vị của Bộ VHTTDL từng tổ chức một số cuộc tọa đàm về giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý và tổ chức Lễ hội Chọi trâu Đồ Sơn. Các chuyên gia thống nhất rằng lễ hội truyền thống và các tập tục đi kèm cần tiếp tục được nghiên cứu để một mặt phát huy những giá trị lịch sử - văn hóa của lễ hội truyền thống Việt Nam, mặt khác điều chỉnh, thay thế dần những yếu tố nếu không phù hợp với đạo lý của dân tộc và sự phát triển chung của xã hội.

“Trên tinh thần tôn trọng sự đa dạng văn hóa và tôn trọng quyền thực hành, hưởng thụ văn hóa của cộng đồng, thay vì cấm tổ chức hoạt động lễ hội này bằng mệnh lệnh hành chính, địa phương cần tăng cường tuyên truyền những giá trị cốt lõi của tục chọi trâu, góp phần nâng cao nhận thức của toàn xã hội về vai trò, ý nghĩa của các thực hành văn hóa đối với cộng đồng chủ thể, phù hợp với pháp luật về di sản văn hóa và điều ước quốc tế liên quan, đảm bảo giữ gìn nguyên vẹn các giá trị của di sản trong đời sống cộng đồng”, TS Thu Hiền nói.

Phó Chủ tịch UBND quận Đồ Sơn cho biết, để tránh những sai sót, nguy cơ có thể xảy ra trong lễ hội, địa phương đầu tư cơ sở hạ tầng phù hợp, chẳng hạn hệ thống đường dắt trâu được thiết kế để đảm bảo những con trâu thua chạy được bắt lại một cách an toàn nhất.

Những “ông trâu” tham gia lễ hội phải được chọn lựa, chăm sóc, thuần dưỡng kỹ càng. Trước lo ngại của người dân về việc cho trâu dùng chất kích thích để tăng tính hơn thua, ông Phạm Hoàng Tuấn cho biết ban tổ chức kiểm tra chặt chẽ các “ông trâu” qua nhiều vòng.

“Ông trâu’ muốn giành chức vô địch phải chiến thắng ở 4 trận đấu, nếu dùng kích thích sẽ không thể đấu được ở những vòng sau”, ông Tuấn nói và một lần nữa khẳng định địa phương sẽ nỗ lực bảo vệ di sản: “Lễ hội Chọi trâu Đồ Sơn là Di sản văn hoá phi vật thể quốc gia nên cấp uỷ Đảng, chính quyền địa phương phải có trách nhiệm duy trì, bảo tồn và phát huy giá trị của nó”.