Bộ trưởng GD&ĐT: Giáo viên cần không ngừng đổi mới, vượt giới hạn

Xác định tinh thần đổi mới ở chặng đường tiếp theo là sự đổi mới chiều sâu của chính lực lượng nhà giáo, Bộ trưởng GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn có những chia sẻ về chiến lược, định hướng phát triển trong năm mới 2025.

- Năm 2021, Bộ trưởng từng nói ngành GD&ĐT được nắm tất cả mọi thứ, trừ 2 điều: giáo viên và tài chính. Trong những năm qua, Bộ GD&ĐT giải quyết bài toán khó này thế nào?

Quản lý Nhà nước về nhà giáo là nội dung quan trọng, xuyên suốt quá trình phát triển đội ngũ nhà giáo, từ lúc mới vào nghề, phát triển nghề nghiệp, đến khi nhà giáo nghỉ hưu. Do đó, việc quản lý cần khung pháp lý chuyên biệt phù hợp, trong đó, nhà giáo thấy được nghề nghiệp, sứ mệnh, con đường phát triển của bản thân, có vậy mới đem lại sự thành công cho người học và đáp ứng kì vọng của xã hội.

Trong những năm qua, Bộ GD&ĐT tập trung xây dựng chiến lược, đề án, kế hoạch phát triển tổng biên chế đội ngũ nhà giáo thuộc thẩm quyền quản lý; điều phối biên chế trong các trường công theo số lượng được giao; các cơ quan quản lý giáo dục hoặc các trường giữ vai trò chủ trì trong tuyển dụng, sử dụng, quản lý nhà giáo và đẩy mạnh phân cấp, phân quyền cho địa phương.

Việc đổi mới tư duy quản lý Nhà nước về nhà giáo là yêu cầu cấp thiết, nhất là trong giai đoạn hiện nay, khi giáo dục đứng trước những yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện, bước vào kỷ nguyên mới.

Dự Luật Nhà giáo được Chính phủ trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 8 (tháng 11/2024) kỳ vọng tạo nên khung pháp lý nhất quán, có hiệu lực, hiệu quả kiến tạo và phát triển đội ngũ nhà giáo. Trong đó, chủ thể quản lý Nhà nước về nhà giáo được nhấn mạnh về phía trách nhiệm của ngành Giáo dục Đào tạo và được phân cấp thống nhất theo ngành dọc, từ bộ tới sở, phòng và các cơ sở giáo dục, lấy yếu tố chuyên môn, chất lượng nhà giáo đặt lên hàng đầu trong đào tạo và tuyển dụng.

Chúng tôi mong rằng, việc quản lý Nhà nước về nhà giáo được xây dựng trên yếu tố chuyên môn và chất lượng, hướng đến quản lý chặt chẽ, thực chất hơn, và nhà giáo cảm thấy thoải mái, tự do khi làm nghề.

Xin nói thêm, việc quản lý nhà giáo hiện nay dựa trên Luật Viên chức, đồng nghĩa với việc tuyển dụng và quản lý giống như các viên chức khác. Bộ GD&ĐT chỉ quản lý chuyên môn, không quản lý số lượng, biên chế, tuyển dụng, bổ nhiệm. Điều này dẫn đến vướng mắc trong xây dựng chính sách riêng biệt, linh hoạt để đáp ứng nhu cầu đặc thù của ngành Giáo dục Đào tạo.

Tôi kỳ vọng Luật Nhà giáo sớm được thông qua để các điểm nghẽn trong tổ chức, quản lý nhà giáo thông suốt, trả quyền quyết định về cho ngành Giáo dục.

- Việc tăng thu nhập và đảm bảo đời sống cho nhà giáo những năm qua được giải quyết ra sao, thưa ông?

Hiện tất cả các cấp học có khoảng 1,6 triệu nhà giáo ở cả 2 khối công và tư. Đội ngũ nhà giáo có khoảng 6.000 giáo sư và phó giáo sư, gần 60.000 người trình độ tiến sĩ, trên 600 Nhà giáo Nhân dân và 10.000 Nhà giáo Ưu tú.

Lực lượng nhà giáo hiện tại say nghề, yêu trò, nỗ lực tu dưỡng, hết mình vì sự nghiệp trồng người. Nhiều thầy cô hy sinh cả thanh xuân, bám trụ tại vùng xa xôi, đem con chữ tới cho trẻ em. Thế nhưng, mức lương thấp, không đủ trang trải khiến nhiều người muốn bỏ nghề và đã bỏ nghề. Người nào ở lại với nghề cũng đang phải làm thêm nhiều việc để kiếm sống.

Mỗi giáo viên có hệ số lương khác nhau tùy theo bậc, cấp, và thâm niên công tác. Sau khi được điều chỉnh tăng lương cơ sở từ ngày 1/7/2024, giáo viên nhận 4,9 - 15,87 triệu đồng/tháng, chưa gồm phụ cấp. Trong đó, giáo viên mầm non hạng III là nhóm nhận lương thấp nhất, từ 4,9 đến hơn 11,4 triệu đồng/tháng. Giáo viên tiểu học, THCS và THPT hạng I nhận cao nhất. Người có hệ số lương 6,78 hưởng lương gần 16 triệu đồng/tháng.

Thống kê cho thấy, giáo viên mầm non, phổ thông mới vào nghề (hạng III, bậc 1) chỉ nhận 6,6 - 7,4 triệu đồng/tháng, gồm cả phụ cấp. Mức này thấp hơn thu nhập trung bình của người lao động cả nước trong quý III năm 2024 (7,6 triệu đồng). Để được nhận mức lương cứng 10 triệu đồng, giáo viên phải cống hiến khoảng 19 năm trong nghề. Thu nhập của giáo viên tập sự, thử việc, hợp đồng còn thấp hơn nhiều.

Tôi cho rằng, nhà giáo không mong sự đãi ngộ gì quá đặc biệt, chỉ cần được trả công đúng với sức lao động và đảm bảo cuộc sống tối thiểu, không quá khó khăn.

Chính phủ, Bộ GD&ĐT nhiều lần đề xuất ưu tiên chính sách tiền lương nhà giáo. Trong đó, lương cơ bản theo bảng lương nhà giáo được xếp cao nhất trong hệ thống thang bậc lương hành chính sự nghiệp; hưởng phụ cấp ưu đãi nghề và các phụ cấp khác tùy theo tính chất công việc, vùng công tác. Thầy cô tiếp tục được hưởng phụ cấp thâm niên cho đến khi thực hiện chính sách tiền lương theo Nghị quyết 27 của Trung ương.

Nghề giáo không được thiết kế để làm giàu mà phụng sự xã hội, lấy sự phát triển của học trò làm thành công của nghề nghiệp. Họ đang nhận về phần ít hơn so với sức lao động đóng góp. Nhưng giáo viên cũng cần được trả lương ở mức đảm bảo chi trả những nhu cầu tối thiểu của gia đình, tái tạo sức lao động và đủ nuôi con cái. Với mức lương hiện tại, giáo viên trường công đang phải cố gắng co kéo để có thể sống được với nghề. Vì vậy, chúng tôi mong Quốc hội cân nhắc ưu tiên nghề giáo, với tầm quan trọng của sản phẩm mà họ tạo ra cho xã hội.

- Một trong những động lực to lớn để nhà giáo gắn bó với nghề, yêu nghề là vị thế và sự tôn vinh. Bộ GD&ĐT đã, đang và sẽ làm gì để tiếp tục nâng cao vị thế nhà giáo trong bối cảnh hiện nay?

Thời gian qua, Luật Giáo dục, Luật Giáo dục đại học tạo cơ sở pháp lý quan trọng để quản trị ngành, đổi mới trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo. Với dự án Luật Nhà giáo đang được trình Quốc hội cho ý kiến lần đầu, chúng tôi mong rằng, với các chính sách được đề cập trong luật, khi được thông qua, được thực thi trong thực tế, sẽ là công cụ quan trọng để phát triển lực lượng nhà giáo.

Tôi muốn bày tỏ niềm tự hào về những nỗ lực, cống hiến của các thầy, các cô. Các thầy cô rất giỏi chuyên môn, tận tụy với nghề, làm việc với tất cả sức lực, trí tuệ và tình cảm dành cho người học.

Tôi mong thầy cô sẽ tiếp tục thể hiện sự năng động, sáng tạo, trách nhiệm để nhân lên nhiều hơn nữa những điều tốt đẹp, và như vậy xã hội sẽ ghi nhận chúng ta nhiều hơn.

- Việt Nam bắt đầu bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình mạnh mẽ, ngành GD&ĐT có những yêu cầu gì với nhà giáo để đảm bảo chất lượng nguồn nhân lực ngày càng cao?

Đất nước muốn phát triển nhanh, có thu nhập cao thì cần nguồn nhân lực chất lượng cao, phẩm chất tốt, kỹ năng tốt, ngoại ngữ tốt, đặc biệt là nhân lực cho các ngành khoa học công nghệ mũi nhọn, công nghệ mới, đem lại vị thế, ưu thế cạnh tranh cho đất nước trên trường quốc tế. Đây là đòi hỏi lớn và khó với ngành Giáo dục Đào tạo.

Tuy nhiên, tôi cho rằng, thách thức càng lớn, biến động càng nhiều, cái mới càng dồn dập, giáo dục càng cần quay về củng cố, trang bị cho người học những cái cơ bản, nền tảng nhất; bồi đắp vững chắc những giá trị cốt lõi nhất của giáo dục: tình yêu thương, trung thực, lòng thiện lương và cái đẹp, thêm vào đó là những năng lực và kỹ năng mới của thời đại.

Phẩm chất cũ, kỹ năng mới, tư duy mới, thêm công cụ ngoại ngữ, công cụ số là những điều nhà giáo chúng ta cần phải nắm chắc. Đổi mới giáo dục ở chặng đường tiếp theo về thực chất là sự đổi mới ở chiều sâu của chính lực lượng nhà giáo. Giới hạn của nhà giáo chính là giới hạn của nền giáo dục, giới hạn của nền giáo dục chính là giới hạn phát triển của một quốc gia. Nhà giáo chúng ta cần biến những giới hạn trở thành không giới hạn.

"Quốc gia hưng vong, sĩ phu hữu trách", đất nước trước cơ hội hưng thịnh, trí thức có trách nhiệm rất lớn. Các nhà giáo, bậc tri thức chúng ta dứt khoát cần phải trả lời câu hỏi: làm thế nào để đáp lại sự phó thác, tin tưởng, giao trọng trách của Đảng, Nhà nước và Nhân dân? Sự báo đáp của người trí thức xưa nay vẫn phải và nên theo tinh thần "ơn nước một bầu cần đáp lại bằng cả dòng sông".

Trong các chỉ đạo gần đây, Tổng Bí Thư Tô Lâm một lần nữa khẳng định vai trò của nhà giáo, là "đầu tàu của giáo dục", là lực lượng quan trọng nhất quyết định chất lượng nguồn nhân lực. Vì vậy, tôi mong những giá trị từ truyền thống như "học không biết chán, dạy không biết mỏi", tinh thần bao dung, vị tha, hy sinh, sự yêu thương con người rộng lớn sâu xa của mỗi nhà giáo sẽ luôn được giữ vững.

- Xin cảm ơn Bộ trưởng!