'Vũ khí mới' trong cuộc đua xuất khẩu nông sản tại Đông Nam Á

Xuất khẩu trái cây nhiệt đới từ Đông Nam Á sang Trung Quốc đang tăng trưởng mạnh, trong đó sầu riêng trở thành mặt hàng chủ lực của nhiều quốc gia trong khu vực, tận dụng nhu cầu ngày càng lớn từ thị trường tỷ dân.

Sầu riêng đang thổi bùng cuộc đua xuất khẩu sang Trung Quốc giữa các nước Đông Nam Á. (Ảnh: Unsplash/Job Savelsberg)

Cuộc cạnh tranh xuất khẩu sầu riêng giữa các quốc gia Đông Nam Á vào thị trường Trung Quốc dần "nóng" lên. (Nguồn: Unsplash)

Thị phần "chia năm xẻ bảy"

Tại Malaysia, mùa thu hoạch sầu riêng đã bắt đầu. Trong những tuần tới, loại quả gai góc này sẽ xuất hiện ở khắp nơi, từ chợ, siêu thị đến các xe bán hàng rong bên đường. Dù chưa thấy, dường như người ta đã có thể ngửi được mùi hương đặc trưng của loại trái cây này.

Không khí náo nhiệt ấy giờ đây không chỉ giới hạn ở Đông Nam Á, mà còn lan sang nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Người tiêu dùng Trung Quốc đang dần “nghiện” hương vị sầu riêng, tạo nên một thị trường nhập khẩu trị giá gần 7 tỷ USD trong năm 2024. Chỉ riêng năm ngoái, Bắc Kinh nhập hơn 1,5 triệu tấn sầu riêng, tăng gần 10% so với năm 2023, sau mức tăng kỷ lục 66% của năm trước đó.

Hiện Thái Lan chiếm khoảng 58% thị phần sầu riêng xuất khẩu sang Trung Quốc, tiếp theo là Việt Nam với 38%. Phần còn lại đến từ Malaysia, vừa bắt đầu xuất khẩu sầu riêng tươi trong năm 2024, và Philippines. Khi thị phần của Thái Lan dần thu hẹp, cuộc cạnh tranh trong khu vực ASEAN ngày càng trở nên khốc liệt.

Indonesia cũng đang vào cuộc với chương trình phát triển vùng trồng sầu riêng tại 5 tỉnh, triển khai từ đầu năm nay. Tuy đã có sản lượng lớn, phần lớn sầu riêng của Indonesia hiện chỉ phục vụ thị trường nội địa. Do vướng thủ tục hải quan và thời gian vận chuyển nên nước này dự kiến tập trung vào xuất khẩu sầu riêng đông lạnh để tiếp cận thị trường Trung Quốc.

Trong khi đó, Lào đang tìm cách tham gia vào cuộc đua xuất khẩu sầu riêng sang thị trường tỷ dân. Ba doanh nghiệp nước này đã được cấp quyền khai thác 300 ha đất trồng sầu riêng tại tỉnh Attapeu, giáp biên giới Việt Nam và Campuchia. Tuy nhiên, để đưa sản phẩm vào Trung Quốc, Lào cần đàm phán mở rộng danh sách 17 nông sản được phép xuất khẩu chính ngạch.

"Thực đơn" hợp tác Trung Quốc-ASEAN

Giữa lúc Tổng thống Mỹ Donald Trump tiếp tục theo đuổi chính sách bảo hộ thương mại, tập trung vào các ngành như ô tô, điện thoại, chất bán dẫn, đồ chơi hay đất hiếm, thì một lĩnh vực thường bị bỏ qua là nông sản.

Trong quý I/2025, Trung Quốc đã nhập khẩu 52,65 tỷ NDT (khoảng 7,3 tỷ USD) nông sản từ các nước ASEAN, tăng 14% so với cùng kỳ năm ngoái. Dù sầu riêng chỉ chiếm tỷ trọng nhỏ, song xuất khẩu loại quả này cùng với các trái cây nhiệt đới khác được dự báo còn tăng mạnh.

Sầu riêng ngập tràn chợ Bangkok vào mùa thu hoạch. (Ảnh: Unsplash/Rach Teo)

Sầu riêng ngập tràn chợ Bangkok vào mùa thu hoạch. (Nguồn: Unsplash)

Trong các cuộc gặp thương mại cấp cao diễn ra tuần trước giữa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và lãnh đạo Việt Nam, Malaysia, Campuchia, Bắc Kinh tái khẳng định mong muốn nhập khẩu thêm nông sản để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng tăng cao.

Một số thỏa thuận song phương đáng chú ý gồm: Việt Nam sẽ đẩy mạnh xuất khẩu chanh dây, ớt và tổ yến, đồng thời tăng nhập khẩu cá tầm từ Trung Quốc; Malaysia bắt đầu xuất khẩu dừa tươi nhằm hỗ trợ ngành dừa trong nước và nâng kim ngạch nông sản; còn Campuchia sẽ mở rộng cung ứng chuối, xoài và nhãn cho các nhà phân phối Trung Quốc.

Trong bối cảnh Nhà Trắng vẫn theo đuổi các cuộc đàm phán thuế quan từ bên kia bán cầu, Trung Quốc và ASEAN đang tận dụng lợi thế địa lý để thúc đẩy thương mại nông sản hai chiều. Các tuyến đường sắt và cao tốc xuyên biên giới mới đang được triển khai nhằm kết nối giữa các vùng sản xuất, cảng biển và các thành phố lớn.

Tại Malaysia, tuyến đường sắt mới sẽ kết nối Kuala Lumpur với các thành phố vệ tinh và hai cảng lớn gần biên giới Thái Lan ở phía Bắc và biên giới Singapore ở phía Nam. Tại Việt Nam, tuyến đường sắt mới sẽ nối liền cảng Hải Phòng, thủ đô Hà Nội và khu vực giáp biên giới Trung Quốc.

Du lịch sầu riêng

Tượng sầu riêng khổng lồ tại Kampot, Campuchia – biểu tượng nổi bật của vùng nông nghiệp. (Ảnh: Wikimedia Commons)

Tượng sầu riêng khổng lồ tại Kampot, Campuchia. (Nguồn: Wikimedia Commons)

Sầu riêng mang giá trị biểu tượng văn hóa tại Đông Nam Á. Ở Singapore, cụm nhà hát Esplanade được ví như “quả sầu riêng khổng lồ” nhờ thiết kế mái vòm gai đặc trưng. Tại Campuchia, tượng sầu riêng ở tỉnh Kampot thường xuyên xuất hiện trong các video về du lịch trên mạng xã hội.

Đối với Malaysia, nước này sở hữu hơn 200 giống sầu riêng, trong đó nổi bật là Musang King, loại được săn đón nhất trên thị trường. Tổng cục Du lịch Malaysia đang phối hợp với nông dân và doanh nghiệp lữ hành triển khai 62 tour du lịch trải nghiệm sầu riêng tại 12 bang, cho phép du khách tham gia thu hoạch, đóng gói và thưởng thức các món ăn, thức uống chế biến từ loại trái cây này. Các gói du lịch sầu riêng kết hợp các hoạt động như đi tàu, chơi golf hay đi du thuyền hiện được quảng bá tại các thị trường trọng điểm như Trung Quốc, Hàn Quốc và Singapore.

“Du lịch nông nghiệp đang phát triển nhanh tại Malaysia. Các tour sầu riêng kết hợp giữa ẩm thực và nghỉ dưỡng đang thu hút khách trong và ngoài nước”, ông Manoharan Periasamy, Cục trưởng Tổng cục Du lịch Malaysia chia sẻ.

Có thể nói, sầu riêng đang trở thành nhân tố quan trọng trong nỗ lực mở rộng thương mại và du lịch nông nghiệp của Đông Nam Á. Khi nhu cầu từ thị trường Trung Quốc ngày càng tăng, các quốc gia trong khu vực sẽ tiếp tục cạnh tranh để củng cố vị thế trên bản đồ thương mại nông sản.