Ông Putin muốn gì khi đàm phán với Mỹ về xung đột Ukraine?

Tổng thống Putin có thể tận dụng mong muốn sớm chấm dứt xung đột của Mỹ để đạt được lợi ích tối đa cả về lãnh thổ và vị thế ngoại giao trên bàn đàm phán.

Sau cuộc gặp giữa các quan chức cấp cao Mỹ - Nga tại Riyadh, Arab Saudi tuần trước, Điện Kremlin đã chuẩn bị nền tảng cho các cuộc đàm phán chấm dứt xung đột Ukraine. Thứ trưởng Ngoại giao Nga Sergei Ryabkov hôm 22/2 cho hay hai bên đã "nhất trí về nguyên tắc" để tổ chức tham vấn, nhằm giải quyết "toàn bộ những vấn đề vướng mắc" trong cuộc gặp tiếp theo có thể diễn ra tuần sau.

Tổng thống Mỹ Donald Trump cũng đang thúc đẩy nỗ lực đạt thỏa thuận hòa bình giữa Nga và Ukraine sớm nhất có thể. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron sau cuộc gặp với ông Trump tại Washington ngày 24/2 cho biết lệnh ngừng bắn "có thể đạt được trong những tuần tới".

Tuy nhiên, Tổng thống Nga Vladimir Putin tuần trước đã dập tắt kỳ vọng về một thỏa thuận chóng vánh để chấm dứt xung đột Ukraine. "Sẽ mất một thời gian, nhưng tôi giờ chưa thể trả lời là bao lâu", ông nói.

Giới phân tích cho rằng ông Putin không cần phải vội vàng, bởi bản thân cuộc đàm phán với Mỹ gần đây đã là một chiến thắng mang tính biểu tượng. Nó đã giúp chấm dứt thế cô lập mà chính quyền cựu tổng thống Joe Biden cùng các đồng minh phương Tây đã tìm cách áp đặt lên Nga suốt ba năm qua vì xung đột Ukraine.

Tổng thống Nga Vladimir Putin bước vào lễ nhậm chức tại Điện Kremlin ở thủ đô Moskva, ngày 7/5/2024. Ảnh: AFP

Các nhà quan sát cho rằng một lệnh ngừng bắn sẽ là giải pháp nhanh chóng nhất để chấm dứt giao tranh, bởi hiệp ước hòa bình sẽ đòi hỏi nhiều thời gian đàm phán và phê chuẩn hơn. Nếu đạt được lệnh ngừng bắn, hai bên sẽ đóng băng mọi hoạt động thù địch dọc theo chiến tuyến đã thống nhất theo thời gian đã định.

Tuy nhiên, Điện Kremlin cho biết họ không muốn đàm phán một lệnh ngừng bắn, vì tin rằng Ukraine có thể tận dụng khoảng thời gian này để củng cố lực lượng và nhận thêm vũ khí từ phương Tây. Thay vào đó, ông Putin muốn thỏa thuận hòa bình phải giải quyết được "nguyên nhân gốc rễ" của xung đột, gồm chặn đứng mong muốn gia nhập NATO của Ukraine và thay đổi lập trường chống Nga của chính phủ ở Kiev.

Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov ngày 24/2 nói trong cuộc họp báo ở Thổ Nhĩ Kỳ rằng ông Putin cho biết sẵn sàng đối thoại với Ukraine, châu Âu hay bất kỳ ai muốn đạt thỏa thuận hòa bình. "Nhưng chúng tôi sẽ chỉ chấm dứt chiến sự khi các cuộc đàm phán mang lại kết quả rõ ràng và lâu dài, phù hợp với Nga", ông Lavrov nói.

Lực lượng Nga đang giành lợi thế trên chiến trường Ukraine, điều có thể giúp họ gia tăng vị thế trong các cuộc đàm phán. Lập trường của Mỹ gần đây dường như thay đổi theo hướng có lợi cho Nga, khi ông Trump đổ lỗi cho Tổng thống Volodymyr Zelensky bắt đầu cuộc chiến và mô tả lãnh đạo Ukraine là "nhà độc tài không được bầu".

Tuy nhiên, biến thay đổi đó thành thỏa thuận trên bàn đàm phán không phải chuyện dễ dàng, theo giới phân tích. Họ cho rằng ông Putin đặt ra những mục tiêu nằm ngoài lợi ích lãnh thổ mà lực lượng Nga đang kiểm soát ở Ukraine.

Thông qua quá trình đàm phán, Tổng thống Nga còn muốn hạn chế quy mô và sức mạnh của quân đội Ukraine, đảm bảo tính trung lập vĩnh viễn của nước này. Dù chính quyền ông Trump tuyên bố tham vọng gia nhập NATO của Ukraine là "không thực tế", hiến pháp của Kiev lại coi đây là mục tiêu dài hạn cần đạt được.

"Có nhiều người ở Điện Kremlin không tin rằng Tổng thống Trump và cộng sự của ông ấy thực sự hiểu được sự khó khăn và phức tạp của các vấn đề cần giải quyết", Thomas Graham, cựu cố vấn Nhà Trắng về Nga dưới thời tổng thống George W. Bush và vừa trở về từ chuyến đi tới Moskva đầu tháng này, nói.

Để đạt được mục tiêu, Nga có thể cố gắng định hình các cuộc đàm phán bằng cách tăng sức ép trên chiến trường, theo Thomas Grove và Alan Cullison, hai nhà phân tích của WSJ.

Họ tin rằng Ukraine khó có thể cải thiện vị thế trên chiến trường khi các cuộc đàm phán tiếp tục. Thậm chí, các nhà phân tích cảnh báo Ukraine sẽ rơi vào tình thế tồi tệ hơn khi Nga tiếp tục đà tiến quân về phía tây và kiểm soát thêm lãnh thổ. Những thành công đó có thể khuyến khích lập trường đàm phán cứng rắn hơn trong giới tinh hoa quân sự và chính trị ở Nga.

"Khi vị thế trên chiến trường được cải thiện, người Nga sẽ tăng điều kiện đàm phán. Tôi có thể tưởng tượng được các sĩ quan trong Bộ Tổng tham mưu Nga đang cố thuyết phục ông Putin rằng bây giờ là lúc tăng tốc để kiểm soát tối đa lãnh thổ", Samuel Charap, nhà khoa học chính trị tại tổ chức nghiên cứu và tư vấn RAND ở Mỹ, nói.

Giới chuyên gia cho rằng Nga có thể thúc đẩy các điều kiện mà họ từng đưa ra trong cuộc đàm phán với Ukraine ở Istanbul hồi đầu xung đột. Một số yêu cầu Nga đặt ra lúc đó gồm không triển khai vũ khí phương Tây trên lãnh thổ Ukraine, cắt giảm quy mô quân đội nước này, hạn chế số lượng binh sĩ, xe tăng, thiết giáp cho tới tầm bắn của tên lửa trong biên chế của Kiev.

"Ukraine công nhận lãnh thổ Nga kiểm soát, 'phi quân sự hóa', 'phi phát xít hóa', tiến hành bầu cử đưa người có lập trường thân Nga lên nắm quyền và dỡ các lệnh trừng phạt, đó là những điều tối thiểu mà ông Putin muốn", cựu nhà ngoại giao Nga Boris Bondarev, người từng rời phái đoàn ngoại giao Nga ở Liên Hợp Quốc để phản đối chiến dịch Ukraine, nói.

Lực lượng Nga khai hỏa vào vị trí của quân Ukraine ở tỉnh Kursk trong bức ảnh lấy từ video Bộ Quốc phòng Nga công bố ngày 13/11/2024. Ảnh: AP

Nga cũng muốn chấm dứt hoạt động chia sẻ thông tin tình báo giữa Mỹ và Ukraine, dù điều này chưa từng được cả hai bên thừa nhận, theo nguồn tin am hiểu lập trường của Moskva, theo giới quan sát.

Pyotr Kozlov, nhà phân tích của Moscow Times, cho rằng một ưu tiên khác của Nga là khôi phục đối thoại song phương toàn diện với Mỹ, mở rộng các cuộc thảo luận vượt ra ngoài vấn đề Ukraine, để cho phép Điện Kremlin có thể tái khẳng định và gia tăng lợi ích quốc gia trên trường quốc tế.

"Đây là tham vọng lâu dài của ông Putin", Kozlov nhận định.

Moskva muốn nối lại hoàn toàn hoạt động ngoại giao, gồm cả việc giành lại quyền tiếp cận các cơ sở ngoại giao Nga ở Maryland và New York. Chính quyền tổng thống Barack Obama cuối năm 2016 đóng cửa các cơ sở ngoại giao này với lý do lo ngại chúng được sử dụng để thu thập tin tình báo.

Giới quan sát tin Moskva cũng sẽ tìm cách khôi phục các kênh liên lạc với Mỹ về kiểm soát vũ khí, không phổ biến vũ khí hạt nhân và ổn định chiến lược sau thời gian bị đóng băng.

Ngoài ra, Điện Kremlin cũng đang thúc đẩy nới lỏng hoặc dỡ các biện pháp trừng phạt đối với Nga, gồm cả hạn chế với một số quan chức Nga và rã băng khối tài sản hơn 300 tỷ USD bị phương Tây đóng băng.

"Những vấn đề này rất quan trọng đối với ông Putin và Tổng thống Nga có niềm tin rằng có thể đạt được thỏa thuận về chúng khi đàm phán với Mỹ", một nguồn tin cho hay.

Tuy nhiên, các nhà phân tích cảnh báo ngoài tính chất phức tạp của quá trình đàm phán, điều quan trọng là ông Putin cũng không muốn chính quyền ông Trump nghĩ họ có thể giải quyết vấn đề một cách nhanh chóng và dễ dàng, để rồi sau đó tiếp tục phớt lờ quan hệ với Nga.

"Họ muốn làm việc với Mỹ về lâu dài. Họ không muốn Mỹ hoặc ông Trump nghĩ đây là vấn đề chỉ mất hai, ba tháng để hoàn thành, sau đó nói rằng giờ chỉ cần tập trung vào Trung Quốc và quên đi người Nga", cựu cố vấn Nhà Trắng Graham nhận định.

Thùy Lâm (Theo WSJ, Moscow Times)